Afleveringen Nederland op Film

Aflevering 2 - De Nederlandse man – vrijdag 9 augustus om 19.10 uur bij MAX op NPO 2
Deze aflevering is het thema: De Nederlandse man. Hij heeft het niet makkelijk vandaag de dag, nog maar kortgeleden waren zijn positie en status onomstreden. Hij werkte hard, was de kostwinner van het gezin en werd verder op z’n wenken bediend door z’n vrouw. Koken deed hij nooit, laat staan stofzuigen of ramen lappen. De kinderen lieten hem met rust als hij na een dag werken thuiskwam. Jongens werden van kinds af aan opgevoed tot man. Ze werden geacht te stoeien, te rennen, met blokken en hijskranen te spelen. Fikkie stoken, voetballen en in bomen klimmen; jongens mochten niet huilen, ze moesten ‘sterk zijn’. Als de jonge man eenmaal zijn dienstplicht had vervuld, dan kon hij zich een ‘echte man’ noemen. In zijn schaarse vrije tijd zocht hij andere mannen op, waarmee hij mannendingen deed: een borrel in het café, vissen en praten over politiek. Zo was het altijd geweest en niemand dacht dat het ooit zou veranderen. Maar dat gebeurde wel. Er kwamen barstjes in zijn bastion. Er begint iets te schuiven in de klassieke rolpatronen. De roep om emancipatie klinkt zachtjes, vanaf de jaren 60. De man mag ook wel eens helpen in huis, de kinderen naar bed brengen of voorlezen. We zien hem vaker aan de afwas, en hier en daar zelfs achter het fornuis. Dat gaat in de decennia daarna steeds verder. Met het veranderen van de echtscheidingswet zijn er ineens vrouwen die hun man verlaten, als hij niet meer voldoet. Vrouwen blijken ook eigen geld te kunnen verdienen en zijn niet langer afhankelijk van hem. De Nederlandse man raakt er danig van in de war, en in zekere zin is hij nog altijd niet over de schrik heen. De man moet op zoek naar een nieuwe identiteit. De gedwongen gedaanteverwisseling die de Nederlandse man heeft ondergaan is mooi in beeld te brengen aan de hand van films die gewone Nederlanders maakten. 

Aflevering 3 - De lagere school – vrijdag 16 augustus om 19.50 uur bij MAX op NPO 2
We hebben er allemaal opgezeten en we hebben er talloze herinneringen aan: de lagere school. We leren er lezen en schrijven, optellen, aftrekken en vermenigvuldigen. We worden er bekend met de kaart van Nederland en de hoofdsteden van Europa. We leren er luisteren en gehoorzamen. Het is onze eerste kennismaking met de grote wereld. Er zijn door ouders, juffen, meesters en schoolhoofden veel mooie amateurfilms gemaakt op lagere scholen. Daarop zijn fenomenen te zien die voor elke Nederlander herkenbaar zijn: de aparte jongens- en meisjesscholen die er op veel plekken waren. Klaslokalen met veertig, vijftig kinderen. Aap-noot-mies-plankjes en leraren die nog rookten in de klas. Eerste-schooldagen en schoolreisjes. Eindmusicals. schooltuinen en gymnastieklessen.  Rijtjes-stampen, in-de-hoek-staan en speelkwartieren. Overblijfmoeders en schooldokters. Schoolzwemmen en handenarbeid. Bovenmeesters en strafregels. De eerste buitenlandse kinderen die in de klassen verschijnen. Er veranderde veel toen de lagere school transformeerde tot de basisschool. Er kwam meer ruimte voor het individuele kind. Ouders en kinderen zelf werden mondiger. Tegen straffen werd anders aangekeken. De status van de leraar veranderde. Wat al die tijd hetzelfde is gebleven: de lagere schooltijd is voor elk kind een vormende tijd en een tijd om nooit meer te vergeten.

Aflevering 4 - De heilige koe: een eigen autootje – vrijdag 23 augustus om 19.50 uur bij MAX op NPO 2
Er zijn er inmiddels ruim 9 miljoen van in Nederland: auto’s. Velen zijn verknocht aan hun auto en zijn er met geen campagne of maatregel uit te krijgen. De komst van de auto – grofweg een eeuw geleden - heeft een onvoorstelbaar grote invloed gehad op ons dagelijks leven en op het uiterlijk van ons land. Hij is het symbool geworden van de individuele vrijheid die vandaag de dag voor veel mensen hoog in het vaandel staat. Mensen bepalen zelf waar ze gaan of staan. Welke kant ze op willen. Hij is zeker ook het symbool geworden voor de veel bredere welvaart die ons land beleeft vanaf de naoorlogse jaren. Voor veel Nederlanders werd de auto een verlengstuk van de eigen identiteit. Het maakte nogal wat uit of je in een Eend of een Opel Kadett reed, in een Daf of een Mercedes. Dat vertelde iets over je. De komst van de auto in Nederland, hoe die steeds meer gemeengoed werd en hoe die ons leven veranderde, is een onderwerp dat mooi in beeld is te brengen met filmbeelden die gewone Nederlanders maakten in de afgelopen eeuw. Ook in deze uitzending historische filmbeelden van autoraces op het circuit van Zandvoort.
 

Aflevering 5 - Lijf & leden – vrijdag 30 augustus om 19.50 uur bij MAX op NPO 2
De manier waarop we met onze gezondheid bezig zijn is volledig veranderd in een eeuw tijd. Sporten en gezond eten, aan het begin van het filmtijdperk waren dat geen zaken waar gewone mensen zich mee bezig hielden. Overleven, dat had de prioriteit. Genoeg te eten, een dak boven je hoofd en verder bidden dat iedereen gezond bleef. We aten ondertussen best gezond, maar dat was vooral omdat er nu eenmaal nauwelijks iets anders voorhanden was dan onbewerkt, ‘echt’ eten: aardappelen, groenten, brood en zuivel. Met het vorderen van de eeuw begint steeds meer het besef door te dringen dat sporten een goed idee is. Waar dat eerst alleen iets voor rijke mensen was – een potje tennis of golf – wordt het steeds normaler. Voetbal- en volleybalclubs, gymnastiekverenigingen, korfbal, turnen, zwemmen, hockey, judo: alle clubs groeien als kool. Later wordt ‘trimmen’ een landelijke trend: een rondje hardlopen door het bos, al dan niet over een officieel trimparcours. Goed voor ‘hart en bloedvaten’, en niet in de laatste plaats ‘de slanke lijn’. Het is een eerste stap in de individualisering van de sport, die vandaag de dag in elke sportschool zichtbaar is. Mensen werken aan hun lijf, met de bedoeling slank en fit te worden. Ook ons voedingspatroon verandert. Het aanbod aan nieuwe, vaak zeer calorierijke en smaakvolle voedselproducten neemt een vlucht. Omdat tegelijkertijd ook de gemiddelde welvaart stijgt, kunnen we ook steeds meer van dat steeds lekkerder eten kopen. De verleiding verschijnt overal om ons heen. De gevolgen kennen we inmiddels: de gemiddelde Nederlander is aanzienlijk zwaarder geworden, een ontwikkeling die nog altijd doorgaat. Zo sporten we aan de ene kant steeds meer, maar consumeren we ook steeds meer. We zijn op zoek naar een nieuw evenwicht, dat nog niet is gevonden.

Aflevering 6 - De ontdekking van het buitenland – vrijdag 6 september om 19.50 uur bij MAX op NPO 2
In de vroege jaren van de filmcamera kwam er nauwelijks een Nederlander in het buitenland. We hadden er geen geld voor, geen tijd voor en bovendien: hoe moest je je verstaanbaar maken? De meeste mensen spraken geen andere talen. Zo was het buitenland in de vooroorlogse jaren het exclusieve terrein van een kleine groep bevoorrechte Nederlanders. Dat alles veranderde. We kregen meer geld en meer tijd en begonnen schoorvoetend het buitenland te ontdekken. In eerste instantie vooral Duitsland en België, onze beide buren. Het was een tijd waarin een grens ook nog echt een grens was: met een slagboom, serieus kijkende douaniers en geld dat gewisseld moest worden. Nog later ontdekten we massaal het land dat voor veel Nederlanders een levenslange liefde zou worden: Frankrijk. Met een tent achter in de auto of de caravan aan de trekhaak. Nog avontuurlijker Nederlanders trokken naar Italië of Spanje, dat op oude films nog doet denken aan een ontwikkelingsland. Het buitenland deed ons met andere ogen naar onszelf kijken: we leerden er nieuwe eetgewoontes en gebruiken. Zo gaat beetje bij beetje de wereld open voor de Nederlander. En als een vliegreis ineens een betaalbare optie wordt aan het eind van het filmtijdperk, is het hek volledig van de dam. En ook dat, weten we nu, is niet zonder gevolgen gebleven. Het massatoerisme is inmiddels zo uit de hand gelopen dat bezoekers van Venetië een toegangskaartje moeten kopen. NB: met ook beelden van de familie Finkers, waaronder de jonge Herman, op vakantie in Duitsland.