Afleveringen Nederland op Film
Nederland op Film is terug met een nieuwe reeks. Aan de hand van amateurfilms, gemaakt door gewone Nederlanders met een filmcamera, worden ook in dit vierde seizoen verhalen verteld over het dagelijks leven in Nederland, en hoe dat veranderde. Presentator Wim Daniëls neemt de kijker in zes afleveringen mee door een eeuw grote en kleine Nederlandse geschiedenis.
Aflevering 1 - Het Boerenleven – zaterdag 1 juli om 20.40 uur bij MAX op NPO 2
De boer en zijn bedrijf beheerste de afgelopen tijd het nieuws. In de eerste aflevering wordt, aan de hand van amateurfilms gemaakt door de boer zelf of mensen uit zijn omgeving, het verhaal over het boerenleven in Nederland verteld en hoe dat in een eeuw tijd volledig veranderde. Oude films laten zien hoe Nederland nog een agrarische samenleving was, de kleine boer was de norm. Het waren gemengde bedrijven, met wat rondscharrelende dieren en gewassen voor eigen gebruik. Het werk ging grotendeels met de hand en de kinderen hielpen al jong mee. En de boer scharrelde in feite ook zijn eigen inkomen bij elkaar.
Door de oprukkende mechanisering en door de overheidsmaatregelen van na de oorlog om de sector te reorganiseren, veranderde alles razendsnel. Het draaide voortaan om schaalvergroting en efficiency. Voor boeren die niet kunnen of willen groeien is geen plaats meer. Met alle gevolgen van dien, tot de dag van vandaag.
Deze eerste aflevering bevat bijzonder filmmateriaal. Zo zien we beeld uit het jaar 1959 van de Sjah van Perzië tijdens een bezoek aan Friesland. Vergezeld door Koningin Juliana en Prins Bernhard zoekt de Sjah op de boerderij van Rigtje Wassenaar-Boelstra een fokstier uit. In deze aflevering ook een ode aan de boerin en de krankzinnige hoeveelheid taken die op haar schouders rustte.
Aflevering 2 - In de grote stad – zaterdag 8 juli om 20.40 uur bij MAX op NPO 2
Hoe was het om de afgelopen eeuw in de grote Nederlandse steden te wonen, en hoe veranderde dat in de tijd? Huizen in veel wijken in Rotterdam, Utrecht en Amsterdam zijn inmiddels onbetaalbaar voor de meeste mensen, maar dat is een heel recente ontwikkeling. Amateurfilms gemaakt aan het begin van de vorige eeuw laten straatarme, verkrotte buurten zien, met een leven dat zich noodgedwongen grotendeels op straat afspeelt. Er heerste armoede en werkeloosheid. Niemand wilde er wonen, maar er was geen keuze. Het waren de werelden van Kruimeltje en Ciske de Rat. Met een steenworp verderop de stadsvilla’s van de rijke bewoners, de eigenaars van de fabrieken waarin de arbeiders werkten.
Perioden van werkloosheid of juist economische groei, de oorlog en tal van andere factoren maakten dat de stad afwisselend in trek was of juist impopulair. Met aandacht voor de nieuwe bewoners die vanaf de jaren ’50 de steden binnenkomen: de eerste immigranten uit Spanje en Italië, gevolgd door die uit Turkije, Marokko en Suriname. Met ook een klein filmisch monument voor de monumentale Rotterdamse binnenstad van voor 14 mei 1940, drie minuten voor half twee, toen de eerste Duitse bommen op de stad vielen.
Aflevering 3 - Ons dagelijks leven in de oorlog – zaterdag 15 juli om 20.40 uur bij MAX op NPO 2
Filmen kon levensgevaarlijk zijn in de oorlog, maar toch waren er Nederlanders met een filmcamera die de grote en kleine gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog in hun eigen omgeving hebben vastgelegd. Juist de afgelopen jaren, met het verdwijnen van de generatie die de oorlog nog bewust heeft meegemaakt, is veel nieuw filmmateriaal opgedoken. Het zijn soms ronduit verbijsterende films, die de oorlog zelf van dichtbij laten zien. Bombardementen, Joodse Nederlanders die uit huis worden gehaald en zelfs beelden van de onderduik komen voorbij. Andere beelden zijn juist verpletterend alledaags: mensen gaan midden in de oorlog op vakantie, vieren hun feesten en trouwen met elkaar. Een groepje mannen maakt zich vrolijk over de treffende Hitler-persiflage van een van hen.
De amateurfilms die Nederlanders maakten zijn van bijzondere historische waarde, omdat zo de overal aanwezige censuur en de bubbel van Duits fake news die daarmee ontstond, nog enigszins omzeild werd. Er komt bijzonder filmmateriaal langs. Zoals de beelden van het Joodse meisje Lea, dat in Friesland ondergedoken zat. En aandacht voor de Nederlandse filmers die letterlijk vanuit hun eigen huis, tuin en keuken een filmisch verslag maakten van de oorlog.
Aflevering 4 - Wordt U al geholpen? De Middenstand in Nederland – zaterdag 22 juli om 20.40 uur bij MAX op NPO 2
De motor van ieder Nederlands dorp en iedere stad werd lange tijd gevormd door de middenstand. Daar kon je voor alles terecht. De meeste dorpen hadden meerdere bakkers, slagers, melkboeren, kruideniers en snoepwinkels. Er zaten fourniturenwinkels, fietsenmakers, kaasboeren, drogisten, sigarenboeren en zaken met dames- en herenmode. Ze werden gerund door mensen die lokale bekendheden waren. Waar je op de pof kon kopen en ook alleen voor een praatje langs kon gaan. Verenigd in de middenstandsvereniging organiseerden zij feesten en markten. De middenstand vormde het middelpunt van de gemeenschap.
Amateurfilms laten zien hoe belangrijk die middenstand was, en ook hoe het overgrote deel daarvan in enkele decennia verdween. Wij, de consument, wilden meer keuze en gemak, en lagere prijzen. Het gevolg daarvan was dat het grootwinkelbedrijf praktisch alle handel overnam. Voor kleine zaken was geen bestaansrecht meer. In dorpen aan de randen van Nederland zijn nauwelijks nog middenstanders te vinden. Die lagere prijzen en grotere keuze kwam er, maar daarmee verdween ook een deel van de ziel van de gemeenschap. In deze aflevering ook aandacht voor de Joodse middenstanders die voor de oorlog overal hun zaakjes hadden.
Aflevering 5 - Jong! – zaterdag 29 juli om 20.40 uur bij MAX op NPO 2
Jong-zijn, de periode tussen de kindertijd en de volwassenheid in, is een tijd van experimenteren, van eerste ervaringen, van het ontdekken van je eigen identiteit. Een tijd van hoogtepunten, maar ook van onzekerheden. Een levensfase die jongeren van nu het liefst zo lang mogelijk willen rekken. Dat was niet altijd zo. Grote groepen Nederlandse jongeren hadden in de vorige eeuw nauwelijks een jeugd zoals we die nu kennen. Zij moesten al jong aan het werk, met alle verantwoordelijkheden die daarbij hoorden. Alleen welgestelde jongeren konden zich die tussentijd veroorloven. Daar kwam langzaam verandering in.
Amateurfilms laten het ontstaan zien van de eerste jeugdculturen, zoals de nozems en later de hippies. Er zouden er nog vele volgen. Nederlandse jongeren eisen steeds meer een eigen plek op, en willen voortaan hun eigen keuzes maken. Ze willen zich onderscheiden van hun ouders, maar net zo goed van andere jongeren. Met onder meer een portret van de Haagse Rob, nozem van het eerste uur, schrijfster Annegreet van Bergen over jong zijn in de jaren 50 en 60, en aandacht voor de verenigingen van plattelandsjongeren die overal in het land zaten.
Aflevering 6 - De Hollandse zomer– zaterdag 5 augustus om 20.40 uur bij MAX op NPO 2
We zijn gewend geraakt aan lange, hete zomers, met veel vrije tijd, die veel Nederlanders ook een aantal weken naar het buitenland brengt. Nederlandse zomers zagen er niet altijd zo uit. Niet lang geleden waren ze frisser, wisselvalliger, korter en werd de vrije tijd die er was dicht bij huis doorgebracht. Een vakantie ging naar de Waddeneilanden, de Veluwe, de Limburgse heuvels, de Zeeuwse eilanden. Kamperen, of logeren bij familie. De meeste Nederlanders deden dat, zeker voor de oorlog, met de fiets.
Andere zomerse fenomenen zijn te zien op amateurfilms. Hoe bruin worden een doel van de zomer op zich was, na eerst goed verbrand te zijn. Hoe lokale evenementen als de Vierdaagse van Nijmegen, de TT van Assen en de vele kermissen overal in het land onlosmakelijk met de zomer verbonden zijn. Net als strandbezoek, met zelfgesmeerde boterhammen in de tas, en het zwembad. De vele zomerse amateurfilms vormen samen ook een ode aan Nederland als vakantieland. En, met de klimaatverandering en het groeiende ongemak dat veel mensen ervaren bij vliegreizen, onvermijdelijk ook het vakantieland van de toekomst.