Afleveringen Het Dialectenbureau

In de negendelige podcastserie Het Dialectenbureau maakt professor Marc van Oostendorp een vrolijke reis door Nederland. Samen met bekende ambassadeurs uit heel Nederland plaatst hij het dialect op een voetstuk. Want 'dialecten dreigen te verdwijnen', of toch niet? Het Dialectenbureau van Omroep MAX is vanaf maandag 17 april te beluisteren op NPO Luister en alle bekende podcastplatforms.

In Het Dialectenbureau doet professor Marc van Oostendorp onderzoek naar de functie, schoonheid en huidige staat van het dialect in Nederland. Als taalkundige en dialectoloog geldt Marc als een absolute autoriteit op het gebied van dialect, maar hij doet zijn onderzoek niet alleen. In negen afleveringen ontmoet hij tal van dialectsprekers uit het hele land, die een lans breken voor hún dialect. Van Jack Poels (Limburgs) tot Katinka Polderman (Zeeuws) en van SMIB (Straattaal) tot TikTok Tammo (Gronings); heel Nederland komt aan bod. De luisteraar van Het Dialectenbureau krijgt antwoord op de vraag waarom het dialect nog altijd zo diep in onze ziel verankerd zit en wat dat te maken heeft met nostalgie, traditie, verzet, strijd, trots en verbinding.

Aflevering 1 - maandag 17 april - Verzet
Het thema van de eerste aflevering is Verzet: van de Friezen die vechten voor een eigen taal, de jeugd in de Bijlmer die zich met straattaal afzet, tot Bennie Jolink die het woord 'boerenlul' heeft omarmd als geuzennaam en de kloof tussen stad en platteland al in 1981 constateerde. Maar wie goed luistert, ziet vooral veel overeenkomsten tussen deze dialectsprekers. De dialectsprekers in de eerste aflevering zijn: zanger van de streektaalrockband Normaal: Bennie Jolink (Nedersaksisch), columnist van NRC en schrijver van het straattaalwoordenboek Smibanese: Professort Soortkill (Straattaal), én onderzoeker aan de Fryske Akademie: Lieuwe Westra (Frys).

Aflevering 2- maandag 24 april - Muziek
Rowwen Hèze uit Limburg, Bennie Jolink uit de Achterhoek en Daniël Lohues uit Drenthe hebben één ding gemeen: deze muzikale streektaal-giganten zingen trots in dialect. Ze hebben hebben hiermee de weg geplaveid voor de nieuwe generatie.  Ze zingen trots in dialect en hebben de weg geplaveid voor de nieuwe generatie. Vóór deze mannen zongen artiesten juist in heel keurig Nederlands, maar mede dankzij hen veranderde dat. 

Aflevering 3- maandag 1 mei - Wetenschap
Wat is de overeenkomst tussen de Amazone en Nijmegen, en tussen een spraakcomputer en een Groninger? We reizen naar West-, Noord- en Oost-Nederland én kijken ook buiten de grenzen van ons land. We leren over de jenevertechniek in het onderzoek naar dialect. En onderzoeken waarom Artificial Intelligence (AI)  in dialect moeilijk maar noodzakelijk is.  Aan het woord komt Cor van Bree, hij is een autoriteit op het gebied van taalonderzoek. Taalwetenschapper Luis Miguel Rojas Berscia doet niet alleen onderzoek, hij spreekt ook veel talen. Sinds de komst van AI probeert hoogleraar Martijn Wieling in Groningen enerzijds om de computer ook plat te laten praten en anderzijds de nieuwe technologie te gebruiken om het dialect te vereeuwigen. Daar moeten we de computers eerst voor opleiden. En dat gaat niet zomaar. Zo’n computer heeft voorbeelden nodig, heel veel voorbeelden. 

Aflevering 4- maandag 8 mei - Lezen en schrijven
De relatie tussen dialect, schrijven en lezen is een vreemde en ongemakkelijk omdat het dialect eigenlijk altijd een spreektaal is geweest. Je leert lezen in het Nederlands. Dat geldt zelfs in Friesland. Dat blijf je je rest voor het leven doen. Lezen doe je niet letter voor letter maar woord van woord. Als je dialect gaat lezen dan is het soms nodig om letterlijk letter voor letter te lezen om te begrijpen wat er gezegd wordt. Ook is het dialect als echte spreektaal lang niet altijd zo aan regels gebonden als in de standaardtaal.  Lezen in het dialect is daarom lastig, maar het dialect roept ook op om te spelen met taal, en de regels te overtreden ten behoeve van gevoel, klank en ritme. Het is al met al een wonderlijk fenomeen dat schrijven in dialect steeds vaker gebeurt. We spreken in deze aflevering mensen die lezen en schrijven in dialect toch proberen. Waarom besluiten zij om dialect te schrijven? Welke moeilijkheden en mogelijkheden brengt dat met zich mee?

We gaan naar Friesland waar Steven Sterk de verhalen van Nijntje in bijna alle talen uitgeeft, en dus ook in ruim dertig dialecten. We gaan naar Amsterdam voor nog een Fries: voormalig dichter des vaderlands Tsead Bruinja, die met de eerste bloemlezing van de Nederlandse poëzie voor inclusie van het dialect in het Nederland. Hij laat zien hoe je het niveau van spelen met geschreven dialect tot nieuwe hoogten kan brengen. En we gaan naar zeeland, waar Katinka Polderman de Gruffalo vertaalde en zich verbaast over schalkse spotverzen uit een ver verleden.

Aflevering 5- maandag 15 mei - Geloof
We reizen naar katholieke en protestantse plekken in Nederland. Want, het zal je niet verbazen: de katholieken en protestanten hebben totaal andere opvattingen. Óók over dialect. Je hoort de Roermondse zanger Gé Reijnders.  We zoeken hem op in het katholieke Limburg. Hoewel de jonge Gé helemaal meeging in het mystiek van het katholieke geloof, het latijn en het gregoriaanse gezang, ontwaakte in de oudere Gé een troubadour die juist speelt met datzelfde geloof, de kerk en tradities uit zijn jeugd. En dat doet hij.. in het plat Roermonds. Bijbels in het dialect worden toegankelijker voor de lezer. 

In Den Haag worden bijbelse teksten vertaald door theologe Margot Berends. Opgeschreven met een ingewikkeld spellingssysteem van allemaal dakjes op letters. En we gaan naar Noord-Holland. Daar waakt Ina Broekhuizen over het Westfries in gesproken, geschreven en gezongen vorm. In haar Westfriese kerkdienst hoor je ineens hoe de complexe relatie tussen dialect en geloof succesformule kan zijn.

Aflevering 6- maandag 22 mei - Aan het werk
In deze aflevering gaan we langs in IJmuiden bij Jan Zwanenzang, in Haarlem bij Fransje van Luin, Piet Pols, Huib Kraaieveld, Hans van der Sluis en Arie Sprong in Sliedrecht en in Tegelen bij Huub Stapel. We weten uit onderzoek dat mensen tussen de 20 en 60 jaar ongeveer hetzelfde spreken, terwijl jongeren én ouderen meer een eigen stijl hebben. Dat komt waarschijnlijk doordat we ons op de werkvloer aan elkaar aanpassen. Scholieren hoeven dat nog niet en gepensioneerden hoeven dat niet meer. 
Maar niet op elke werkplek wordt dialect vermeden. Jan Zwanenburg had veel aan het IJmuidens in zijn werkzame leven. En lang werd er in Sliedrecht nog wel dialect gesproken terwijl dat in de dorpen in de omgeving afbrokkelde. Dat kwam gek genoeg doordat de Sliedrechters de hele wereld rondreisden, om overal hun specifieke expertise van het baggeren uit te oefenen. 

Fransje van Luin werkt al minstens vijftien jaar met acteurs die voor hun rol een vreemd accent of dialect willen aanleren. Huub Stapel is geboren en getogen in Limburg. Lang betekende dat voor dialectsprekende acteurs: je accent afleren. Maar het grootste succes van Huub kwam juist dóór het dialect.

Aflevering 7- maandag 29 mei - Feest
We gaan naar het uiterste zuiden, om carnaval te vieren met Beppie Kraft. Naar het hoge noorden, om de voorloper van Sinterklaas te vieren met Gelein Jansen en naar het verre Oosten om Hendrik Jan Bökkers op te zoeken, want het festivalseizoen is begonnen en de Zwarte Cross komt eraan.De grote volksfeesten is wel het favoriete werkterrein van de onderzoekers van Het Dialectenbureau. We gaan ontdekken dat het succes van een goed volksfeest niets te maken heeft met gesloten lokale gemeenschappen, krampachtig vasthouden aan oude gebruiken en gewoonten. Maar juist over meegaan met je tijd. Het gaat over vieren, spelen en feesten. Met een lach, een knipoog en gierende motoren.

Het Dialectenbureau (9 afleveringen)
Vanaf maandag 17 april
Elke week een nieuwe aflevering
Presentatie: Marc van Oostendorp
Te beluisteren via MAX Vandaag en NPO Luister

Het Dialectenbureau is een co-productie van Omroep MAX en Visionair Ordinair.

NPOluister.nl | MAXVandaag.nl |Facebook.com/OmroepMAX | Twitter.com/OmroepMAX | Instagram.com/OmroepMAX_ |
#Dialectenbureau